Chile

Terytorium Chile zaludnione zostało przez Indian już około 10 000 lat p.n.e. Dzielili się oni na trzy grupy: plemiona zamieszkujące północną część Chile, pozostające pod dużym wpływem kultury inkaskiej, Patagończyków i Araukanów, społeczeństwo myśliwych, zbieraczy i rolników, stanowiące największą grupę rdzennych Amerykanów. Ich populacja wynosiła około 1,5 mln i to z nimi właśnie zetknęli się w 1520 roku przybyli tu pod wodzą Ferdynanda Magellana Europejczycy. Początkowo zainteresowanie tymi ziemiami było dość nikłe, jednak już w 1541 roku Pedro de Valdivia, kapitan armii, zdając sobie sprawę z możliwości rozszerzenia hiszpańskiego imperium na południe, podporządkował sobie okolicznych mieszkańców i założył miasto Santiago de Nueva Extremadura, obecnie Santiago de Chile. Największy opór wobec hiszpańskich rządów przyszedł ze strony ludu Mapuche, który sprzeciwiał się podbojom i kolonizacji europejskiej aż do lat 80. XIX wieku. Hiszpanie nigdy nie zdołali podporządkować sobie całego kraju, a Chile aż do XVIII wieku pozostawało najmniej zamożną dziedziną hiszpańskiej korony. Na początku XIX wieku Chilijczycy rozpoczęli walkę o uzyskanie niepodległości. Trwające wiele lat zmagania zakończyły się sukcesem – w 1818 roku Chile proklamowało deklarację niepodległości. W latach 1823–1830 nastąpił okres organizacji chilijskiego państwa, później zaś era republikańska, podczas której uchwalono konstytucję i sformowano silny rząd.

W 1891 roku wybuchła wojna domowa, w wyniku której w kraju utworzono republikę parlamentarną, zdominowana przez Kongres, ze słabym, pozbawionym władzy prezydentem. Przez następne lata kraj szybko się urbanizował, powstały pierwsze związki zawodowe, a wydobycie ropy naftowej i gazu ziemnego spowodowało wzbogacenie się południowych rejonów. Po II wojnie światowej rządy w kraju sprawowały ugrupowania lewicowe, a w roku 1970 prezydentem został socjalista Salvador Allende, za którego czasów spadła inflacja i bezrobocie, zwiększyły się wynagrodzenia, przeprowadzono daleko posunięte reformy socjalne, wpływające na poprawę sytuacji rdzennych Indian, oraz obniżono podatki. Jednak jego rządy spotkały się ze zdecydowanym sprzeciwem prawicowej opozycji, czego efektem były strajki i powstanie organizacji terrorystycznych. W 1973 roku doszło do zamachu stanu, podczas którego zginął demokratycznie wybrany prezydent Allende, a władzę objął dyktatorski reżim wojskowy kierowany przez Augusto Pinocheta. Aresztowano, torturowano lub zabito dziesiątki tysięcy przeciwników politycznych, podczas gdy wielu innych zostało skazanych na wygnanie. Pinochet rozwiązał Kongres i wyeliminował wszelką opozycję, lecz już w latach 80. doszło do wybuchu regularnych walk partyzanckich. W 1989 roku dyktator przegrał wybory, a prezydentem został Patricio Aylwin Azócar z opozycyjnej koalicji Porozumienie Na Rzecz Demokracji. W 2006 roku Michelle Bachelet z Socjalistycznej Partii Chile została pierwszą kobietą prezydent.

Pustynie, wyspy, Andy i Antarktyda: ukształtowanie Chile jest wyjątkowe. To państwo o najbardziej wydłużonym kształcie na świecie, położone w południowo-zachodniej części Ameryki Łacińskiej, rozciąga się od Antarktydy na południowym krańcu, do najbardziej na świecie jałowej pustyni Atakama na północy. Graniczy z Peru na północy, Boliwią i Argentyną na wschodzie, Antarktydą na południu i Oceanem Spokojnym na zachodzie. Długość jego linii brzegowej wynosi 4300 km, a powierzchnia – 756,950 km2.

Chile szczyci się ogromną różnorodnością terenu: to tutaj znajdziecie zarówno śnieżnobiałe lodowce, jak i solniska, najsuchszą pustynię na planecie oraz mnóstwo lasów, jezior i aktywnych wulkanów. Teren jest górzysty – tylko jedna piąta powierzchni Chile jest płaska. Największe zmiany rzeźby terenu zauważyć można przemieszczając się ze wschodu na zachód: w tej linii znajdują się zarówno wyspy Pacyfiku, wybrzeże, pas nadmorski z Cordillera de la Costa, równiny i doliny oraz majestatyczna Cordillera de Los Andes. Jaskrawy kontrast oczywiście rzuca się też w oczy przy podróży z północy na południe: jałowe Norte Grande i pustynia Atakama płynnie przechodzą w śródziemnomorską Central Valley. Dalej na południe, w kierunku Bio-Bio, Araucanía i Lake District, teren pokryty jest gęstym lasem deszczowym, usiany jeziorami i lagunami. Najbardziej wysunięty na południe punkt Chile, Patagonia, to prawdziwy koniec świata: olśniewająca eksplozja wysp, lodowców, gór lodowych i ośnieżonych szczytów.

Do Chile należą także położone na Pacyfiku wyspy. To m.in. Wyspa Wielkanocna, położona 3600 km od brzegów kontynentu, jedna z najbardziej na świecie oddalonych od wysp i lądów zamieszkana wyspa, oraz archipelag Juan Fernandez, w skład którego wchodzi wyspa Robinson Crusoe, miejsce, gdzie mieszkał słynny bohater powieści Daniela Defoe.

Ze względu na długość kraju, w Chile występują aż cztery strefy klimatyczne. O ile na północy kraju występuje klimat zwrotnikowy suchy lub wybitnie suchy, z najniższą temperaturą 20°C, o tyle na południu kraju dominuje klimat subpolarny, w którym latem temperatura przekracza zaledwie kilka stopni.

Kultura Chile odzwierciedla jego stosunkowo jednorodną populację – Metysi, czyli potomkowie konkwistadorów i rdzennych mieszkańców, stanowią 65% ogółu ludności, podczas gdy 30% to biali, wywodzący się od hiszpańskich kolonistów. Od czasów kolonialnych kultura chilijska stanowi mieszankę elementów hiszpańskich z rdzenną kulturą (głównie Mapuche). Kluczowe dla chilijskiej kultury ludowej są muzyka ludowa – tonada – i taniec – cueca – nieco odmienne w zależności od regionu. Lokalne zwyczaje i tradycje najłatwiej zaobserwować podczas licznych festiwali religijnych, odbywających się w różnych miejscach w całym kraju, przyciągających setki tysięcy uczestników. Chilijczycy w większości są chrześcijanami, dlatego ich święta przypadają w tym samym czasie, co w Polsce.

Najważniejszą dziedziną sztuki jest literatura, w szczególności poezja: Nagrodę Nobla (odpowiednio w roku 1945 i 1971) zdobyło dwoje chilijskich poetów, Gabriela Mistral i Pablo Neruda, a powieści Isabel Allende, powstające od końca XX wieku, cieszą się ogromną popularnością nie tylko w Ameryce Łacińskiej, ale także w Europie i Stanach Zjednoczonych.