Według najnowszych odkryć archeologicznych, najstarsi przodkowie człowieka zamieszkiwali ziemie obecnego RPA już 4 mln lat temu. Najstarsze szczątki człowieka rozumnego, jakie znaleziono na terenie RPA, mają 160 tys. lat. Najstarsze plemię, które do dziś zamieszkuje tereny pustyni Kalahari, to Buszmeni, którzy pojawili się tu ok. I tysiąclecia p.n.e.

Po raz pierwszy Europejczyk odwiedził tę część świata w 1488 roku. Był to portugalski podróżnik i odkrywca, Bartolomeu Diaz. 164 lata później na Półwyspie Przylądkowym wybudowano port, który stanowił miejsce zaopatrzenia statków Holenderskiej Kampanii Wschodnioindyjskiej, płynących do Indii. Tak powstało najstarsze miasto w RPA – Kapsztad. Kontrolę nad kolonią w 1795 roku, po likwidacji Holenderskiej Kampanii Wschodnioindyjskiej, przejęli Brytyjczycy. Ich panowanie trwało przez kolejne 155 lat.

Na przełomie XVIII i XIX wieku Zulusi (żyjący obecnie na wschodnim wybrzeżu), pod dowództwem Zulusa Czaka, zorganizowali siły zbrojne, mające na celu podbijać sąsiednie plemiona. Przez kilkadziesiąt lat prowadzili walkę przeciwko Afrykanerom (głównie Holendrom, Niemcom i Francuzom, potomkom osadników) i Brytyjczykom. Zulusi zostali ostatecznie pokonani przez Afrykanerów (Burowie) w 1838 roku, a w 1879 roku przez Brytyjczyków.

W wyniku konfliktów z Brytyjczykami, Afrykanerzy wyruszyli w głąb kraju i utworzyli Burskie Republiki Transwalu i Oranii. Odkrycie przez Burów na tym terenie diamentów w 1867 roku i złota w 1886 roku przyczyniły się do zainteresowania Brytyjczyków tym rejonem, co w efekcie doprowadziło do wybuchu I wojny burskiej (1880 – 1881) i II wojny burskiej (1899 – 1902). Skutkiem porażki Afrykanerów było włączenie ich terenów do Imperium Brytyjskiego.

W 1910 roku utworzony został Związek Południowej Afryki, który dołączył do Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, biorąc udział w obu wojnach światowych. W 1948 roku wybory wygrała Partia Narodowa, która opowiadała się interesami Afrykanerów. Tak rozpoczął się 46 – letni okres segregacji rasowej, znany jako apartheid. Apartheid narzucił segregację rasową, w wyniku której wydzielano specjalne dzielnice, nastąpiła segregacja w miejscach publicznych, wprowadzono różne standardy edukacyjne dla białych i czarnych, nielegalne były małżeństwa mieszane rasowo. Co więcej, Afrykanie nie posiadali obywatelstwa, wprowadzony został obowiązek posiadania przepustek.

W 1960 roku proklamowano powstanie Republiki Południowej Afryki. Walkę z apartheidem rozpoczął prezydent Frederik Willem de Klerk, który zalegalizował m.in. Afrykański Kongres Narodowy – ANC (organizacja narodowowyzwoleńcza czarnej ludności założona w 1912 roku), Partię Komunistyczną i 33 inne organizacje, zwolnił z więzienia Nelsona Mandelę, nieformalnego lidera ANC, oraz rozpoczął dialog z opozycją. 10 maja 1994 roku, 76-letni wówczas Nelson Mandela, został pierwszym prezydentem wybranym w demokratycznych wyborach. Po ponad 300 latach dominacji Europejczyków, RPA wkroczyła w nowe tysiąclecie z konstytucją, uznawaną za najbardziej postępową na świecie.

Republika Południowej Afryki położona jest w najbardziej wysuniętej na południe części kontynentu Afrykańskiego. Od północy graniczy z Namibią, Botswaną i Zimbabwe, od północnego wschodu z Mozambikiem i Suazi, a od wschodu z niewielkim państwem Lesotho. Z trzech stron – od zachodu, południa i wschodu, RPA otoczone jest oceanem – Atlantyckim i Indyjskim. Powierzchnia państwa to ponad 1,2 mln km². Ok. 2 tys. km od Kapsztadu położone są wyspy Księcia Edwarda i Marion, które od 1947 roku należą do RPA.
Większą część kraju zajmują wyżyny, tzw. weldy. Niziny występują jednie na pasie nadbrzeża. Największą rzeką RPA jest Oranje. Najwyższy szczyt to Thabana Ntlenyana, o wysokości 3482 m n.p.m., leżący w paśmie Gór Smoczych.

Wiele gatunków roślin porastających RPA to endemity, nie występują nigdzie indziej na świecie. Można tu spotkać roślinność twardolistną, czyli zarośla, krzewy zwane fynbos. Pustynię Kalahari porastają sukulenty – aloes, wilczomlecz. W RPA można spotkać liczne wielkie afrykańskie ssaki - słonia afrykańskiego, nosorożca białego i hipopotama nilowego. Żyją tu także żyrafy, gepardy, a także nosorożce czarne, bawoły afrykańskie, lamparty czy lwy. Ogromnym bogactwem odznacza się awifauna. Wikłacze budują ogromne kolonie,. Można tu spotkać strusia czy dropa. Na wybrzeżu południowym żyje 170 000 dzikich pingwinów.

Republika Południowej Afryki jest krajem silne zróżnicowanym pod względem kulturowym. Świadczy o tym chociażby fakt, że obowiązuje tam aż 11 języków urzędowych, z których aż 10 to języki regionalne. Najczęściej używanym językiem jest zulu – język plemienia Zulusów, zaliczanego do grupy etnicznej Bantu. Językiem tym posługuje się ponad połowa mieszkańców kraju.

W czasie tradycyjnych uroczystości można zobaczyć regionalne stroje. Na co dzień jednak wszyscy mieszkańcu ubierają się współcześnie. Wyraźny podział biegnie między nowoczesnymi, uprzemysłowionymi miastami, a wsią, gdzie nadal można zastać tradycyjne obrzędy. Obchodzi się tu święta zarówno katolickie, jak i hinduskie czy lokalne. Dominującą religią jest katolicyzm, ale znaczny odsetek mieszkańców kultywuje dawne religie plemienne.

W roku 1991 nagrodę Nobla otrzymała południowoafrykańska pisarka Nadine Gordimer. Najważniejszym pisarzem z RPA jest niewątpliwie J.M. Coetzee, laureat literackiej nagrody Nobla za rok 2003. Jego dzieła zaliczają się do nurtu literatury psychologicznej. Uważany jest za jednego z najważniejszych współczesnych pisarzy anglojęzycznych. Na terenie dzisiejszego RPA w roku 1982 urodził się J.R.R. Tolkien.