Ghana

Pierwsze ślady bytności na terenie dzisiejszej Ghany datowane są na drugie tysiąclecie przed naszą erą. Jednak właściwy rozwój Ghany rozpoczął się od ok. XIII wieku, kiedy ludy Akan, Ga i Ewe rozpoczęły działalność na tych ziemiach. Równocześnie Ghana znalazła się w rejonie oddziaływania Sudanu, Mali, Songhaju oraz ówczesnego Imperium Ghany i była częścią transsaharyjskiego szlaku handlowego.

Końcem XV wieku do wybrzeża dobiły portugalskie statki, a odkryte tereny Portugalczycy nazwali „Złotym Wybrzeżem” ze względu na olbrzymie pokłady złota, jakie się tam znajdowały. Rozpoczęła się działalność kolonizatorska Portugalii. Rozpoczęto budowę fortów i punktów handlowych. Portugalczycy zapoczątkowali też proceder handlu niewolnikami, który trwał aż do początków XIX wieku, kiedy teren podbili Brytyjczycy. Równolegle do poczynań europejskich kolonizatorów, w XVIII wieku Aszantowie, których wpływy rozciągały się daleko poza tereny obecnej Ghany, zaczęli sukcesywnie wypierać tutejsze ludy, a tereny te włączyli do swojego państwa. W XIX wieku Brytyjczycy wyparli Portugalczyków i stali się zarządcami ziem przyszłej Ghany. Szybko podbili całe państwo Aszantów i dalej sukcesywnie rozszerzali swoje wpływy w tej części Afryki.

Dwudziestolecie międzywojenne przyniosło zmiany w zarządzaniu koloniami – władze kolonialne ustanowiły zasadę rządów pośrednich, reaktywowano państwo Aszantów, a pozostali wodzowie mieli ugruntowaną silną pozycję. Po II wojnie światowej rozpoczął się stopniowy proces przekazywania władzy tubylcom. W 1946 roku Afrykanie uzyskali większość we władzach kolonialnych. W 1949 roku utworzono Ludową Partię Konwentu, której liderem został Kwame Nkrumah. Niepodległość ogłoszono w 1957 roku, a Ghana stała się pierwszym niepodległym państwem w Afryce Zachodniej.

Po uzyskaniu niepodległości polityka kraju zaczęła przypominać tę znaną w bloku wschodnim. Jednocześnie pogłębiały się trudności ekonomiczne, a rząd był oskarżony o nadużycia. W 1966 roku doszło do pierwszego z kilku zamachów stanu, które tylko pogarszały sytuację kraju. Dopiero w drugiej połowie lat 80., dzięki pomocy Międzynarodowego Funduszu Walutowego, ustabilizowała się sytuacja gospodarcza. Równocześnie rozpoczęta została demokratyzacja systemowa. Dzięki tym działaniom nastąpiła radykalna przebudowa gospodarki: prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych, dewaluacja pieniądza, redukcja wydatków socjalnych, ograniczenie zakresu kontroli cen oraz ograniczenie liczby urzędników w państwowych instytucjach. W 1992 roku przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał dotychczasowy szef Tymczasowej Rady Obrony Narodowej. W 1994 roku na północy kraju miały miejsce zamieszki etniczne. W 1996 roku odbyły się wybory parlamentarne i prezydenckie, wygrał je dotychczasowy prezydent i jego partia (Narodowy Kongres Demokratyczna). W grudniu 2020 roku na prezydenta został wybrany Nana Akufo-Addo.

Ghana jest położona w zachodniej części Afryki nad Oceanem Atlantyckim. Graniczy z Togo, Burkina Faso i Wybrzeżem Kości Słoniowej. Kraj leży w strefie klimatu podrównikowego wilgotnego na południu i suchego na północy. Klimat kształtowany jest przez masy powietrza równikowego znad Atlantyku i suchego pochodzącego z głębi lądu. Im dalej na północ, tym krócej trwa pora deszczowa. Przeważająca część obszaru Ghany jest nizinna. Tereny, które można zaliczyć do wyżynnych, takie jak Płaskowyż Aszanti, wznoszą się jedynie na 200 do 300 m n.p.m. Na tym obszarze znajduje się najwięcej wodospadów, w tym najwyższy w kraju i jednocześnie w zachodniej Afryce – Wli Falls.

W Ghanie ponad 60% pierwotnych lasów tropikalnych zostało wyciętych przez człowieka i stało się terenami wykorzystywanymi rolniczo. Obszary chronione zajmują 10,7 tys. km², czyli jedynie 4,5% powierzchni kraju. Tereny te obejmują 8 rezerwatów i parków narodowych.

Świat zwierzęcy z powodu rabunkowej gospodarki człowieka uległ znacznemu zubożeniu. Większe zwierzęta, jak słonie czy bawoły, można spotkać jedynie w rezerwatach. W lasach tropikalnych mieszkają małpy, m.in. szympansy, zaś na sawannach żyją charakterystyczne dla tych terenów hieny, antylopy, a w pobliżu rzek krokodyle i hipopotamy. Owady występują w dużej ilości, zwłaszcza bardzo groźne dla człowieka muchy tse-tse. Bogaty jest też świat ptaków i gadów, wśród których wymienić można np. węże takie jak pyton czy czarna mamba.

Kultura Ghany jest efektem mieszania się wielu grup etnicznych zamieszkujących ten obszar. Szacuje się, że największy odsetek stanowią potomkowie ludu Akanów, a w mniejszej części Ga, Dagomba i Ewe. Dzięki licznym grupom społecznościowym w Ghanie używa się ponad 27 języków plemiennych, które jednak są do siebie dość podobne. Każda z tych grup wprowadziła do kultury kraju swoje własne, charakterystyczne elementy. Akanowie słynęli z rękodzieła, zwłaszcza z wyrobów tkackich (tradycyjna tkanina kente jest tkana wyłącznie przez mężczyzn, z cienkich kolorowych pasków), a także rzeźbiarstwa i wyrobów metalurgicznych. Produkcja wielu rzemiosł Akanów jest ograniczona do specjalistów płci męskiej. Garncarstwo to jedyne rzemiosło, które jest głównie domeną kobiet.
Wśród ludności Ewe wciąż silnie zakorzenione są dawne wierzenia – wiele festynów i uroczystości odbywa się na cześć jednego lub kilku z ponad 600 wyznawanych bóstw. Pielęgnowana jest również tradycja tkacka i podobnie jak Akanowie, Ewe również wytwarzają kente.

Mówiąc o kulturze Ghany, nie można nie wspomnieć o muzyce, która jest ważnym elementem życia mieszkańców. Najważniejszymi instrumentami muzycznymi w Ghanie są bębny o egzotycznych nazwach, takich jak: agboba, agyegyewa, apentemma czy atsimevu. Na bębnach gra się przy każdej okazji – podczas uroczystości, w szkole, w kościele, a także dla rozrywki. Muzyce towarzyszą tańce, w których kroki mają również specjalne znaczenie. Nie należy jednak myśleć, że w tak muzykalnym społeczeństwie dominuje tylko tradycyjna muzyka. Od lat 50. XX wieku w Ghanie rozwijały się współczesne style muzyczne, takie jak highlife czy potem hiplife. Dziś jednym z najpopularniejszych muzyków w Ghanie jest Reggie Rockstone, prekursor stylu hiplife. Powszechnym widokiem na ulicach ghańskich miast są nastolatkowie słuchający głośno muzyki z telefonów komórkowych bądź z przenośnych odbiorników radiowych. Radio jest wciąż najpopularniejszym nośnikiem informacji, szczególnie poza większymi miastami, mimo że Internet staje się coraz powszechniejszy.

Jakkolwiek nie ma tu oficjalnej religii państwowej, a wolność wyznania zagwarantowana jest w konstytucji, to Ghana jest jednym z najbardziej religijnych krajów świata. Jest to jedyny kraj Afryki Zachodniej, w którym chrześcijanie przeważają nad wyznawcami islamu. Ponad połowa chrześcijan mieszkających w Ghanie jest protestantami, a zaledwie 13% deklaruje przynależność do wyznania rzymsko-katolickiego, co ma związek z dość późnymi misjami katolickich misjonarzy. Protestanccy misjonarze szerzyli wiarę na tych ziemiach już sto lat wcześniej. Jedynie kilkanaście procent stanowią muzułmanie, skoncentrowani głównie w północnej części kraju. Wyparte przez religię kolonizatorów i praktykowane przez niewiele grup wierzenia plemienne opierają się na wierze w Istotę Najwyższą i wiele mniejszych bóstw związanych z naturalnymi zjawiskami. Czci się zmarłych przodków, którzy są uznawani za zawsze obecnych i zdolnych do wpływania na bieg wydarzeń, a także za pośredników między bogami a ludźmi.