-
Historia
Terytoria obecnego Uzbekistanu w czasach antycznych zamieszkiwały plemiona północnoirańskie należące do grupy ludów indoeuropejskich. Z początkiem I tysiąclecia p.n.e. nastąpił wśród nich podział na koczowników-pasterzy oraz osiadłych rolników, biegłych w sztuce nawadniania pól, czego następstwem było powstanie pierwszych państw plemienno-terytorialnych – Chorezmu, Sogdiany (ze stolicą w Samarkandzie) i Baktrii. Od VI wieku p.n.e. rządy nad tymi terenami przejęli Persowie, a następnie podbił je Aleksander Macedoński. Po jego śmierci , gdy rządy przejęli Seleucydzi (Seleukos był jednym z wodzów Aleksandra), wielkiego znaczenia nabrał handlowy Jedwabny Szlak stanowiący swoistą linię łączności pomiędzy kulturami i cywilizacjami Chin, Indii, Bliskiego Wschodu i Europy.
W VIII wieku n.e. Uzbekistan dostał się pod panowanie Arabów, których najazd doprowadził do upadku prężnie rozwijającej się od czasów Aleksandra Wielkiego kultury. Odmieniona za sprawą głębokiej islamizacji odrodziła się dopiero na przełomie IX-X wieku, gdy tereny opuścili Arabowie, a rządy objęła irańska dynastia Samanidów. Niestety, w drugim dziesięcioleciu XII wieku, nastąpił tragiczny w skutkach najazd hord Czyngis-Chana, który pozostawił kraj w zgliszczach. Po wyparciu Mongołów przez armie Tamerlana, co nastąpiło w XIV wieku, rozpoczyna się renesans Uzbekistanu – rozkwita kultura, architektura i gospodarka. Wspaniałą pamiątką z tego okresu są rozbudowane, zachwycające szczegółami i precyzją projekty architektoniczne, które można podziwiać na terenie dzisiejszego Uzbekistanu.
Z końcem XV wieku do głosu zaczęły dochodzić lokalne koczownicze plemiona uzbeckie zasiedlające tereny pomiędzy Amu-Darią i Syr-Darią, których działania doprowadziły do stopniowego rozpadu państwa zbudowanego przez Tamerlana. W XIX wieku poszczególne chanaty były stopniowo podbijane przez Rosję carską, która w tym okresie zaciekle rywalizowała z Imperium Brytyjskim o wpływy w tym rejonie świata. W 1924 roku w obrębie bolszewickiej już Rosji została utworzona Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka, stając się na najbliższe dziesięciolecia jedną z republik Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W dniu 31 sierpnia 1991 roku, na niespełna trzy miesiące przed oficjalnym rozpadem okupującego kraj ZSRR, Uzbekistan ogłosił deklarację niepodległości stając się samodzielnym, niezależnym bytem państwowym ze stolicą w Taszkiencie.
-
Geografia
Położony w Azji Środkowej Uzbekistan jest średniej wielkości krajem o powierzchni 447 400 km², leżącym między dwiema potężnymi rzekami rejonu – Amu-Darią i Syr-Darią. Blisko 80% terytorium kraju zajmują stepowe równiny, pozostały obszar to góry i wyżyny. Na wschodzie i północnym-wschodzie leżą Góry Ałtajskie i Tienszan, z najwyższym szczytem kraju Hazrat Sulton liczącym 4634 m n.p.m., pomiędzy którymi rozpościera się rozległa i urodzajna Kotlina Fergańska, której część leży w granicach Uzbekistanu. Centralną część kraju zajmuje Nizina Turańska, będąca jednym z największych na świecie obszarów piaszczystych. Jej częścią są rozległe pustynie – Kyzył-Kum na północy oraz Kara-Kum na południu. Nizinę przecinają dwie potężne rzeki regionu – Amu-Daria i Syr-Daria. W obrębie ich dorzeczy znajdują się nieliczne oazy oraz sztucznie nawadniane pastwiska i pola uprawne. Do Uzbekistanu należy południowa część zniszczonego przez rabunkową gospodarkę Jeziora Aralskiego.
Uzbekistan jest krajem podwójnie śródlądowym, co oznacza, że nie posiadając dostępu do morza, jest otoczony przez kraje, które również go nie posiadają. Graniczy z Afganistanem, Kazachstanem, Kirgistanem, Tadżykistanem i Turkmenistanem. Najdłuższa granica, o długości blisko 2203 km, łączy go z Kazachstanem, zaś najkrótsza, 137-kilometrowa, z Afganistanem. Największymi miastami kraju są Samarkanda, Namangan, Andiżan, Buchara, Fergana, Chiwa oraz licząca blisko 2,4 miliona mieszkańców stolica kraju – Taszkient.
Uzbekistan leży w strefie klimatu kontynentalnego skrajnie suchego, z ciepłymi zimami (temperatury w przedziale 3–10°C) i gorącymi, suchym latem, gdy temperatury nierzadko osiągają nawet 45°C. Mała ilość opadów, że średnią 200 mm deszczu na terenach równinnych, nie sprzyja rozwojowi rolnictwa i wymusza sztuczne nawadnianie pól uprawnych i pastwisk.
Flora kraju jest uboga, lasy wierzbowo-topolowe zajmują zaledwie 3% powierzchni kraju, skupiając się w dolinach rzek, gdzie występują też bagna porośnięte trzciną. Na przedgórzach występują stepy i trawy. Reszta kraju jest zajęta przez tereny pustynne, gdzie dominuje roślinność efemeryczna. W wielu regionach kraju roślinność w ogóle nie występuje. Faunę reprezentują gatunki należące do rejonu Śródziemnomorskiego i Środkowoazjatyckiego. Tereny pustynne zamieszkują antylopy suhak, liczne gryzonie oraz małe drapieżniki, jak korsaki i tchórze stepowe. Ptaki to głównie kulony piaskowe i gnieżdżące się nad wodą kazarki i ohary. Liczne są gady, głównie jaszczurki i węże. Na terenach górskich żyją dzikie owce, gazele dżejran i duże, będące pod ochroną drapieżniki – niedźwiedź brunatny, wilk szary oraz rzadka pantera śnieżna.
-
Kultura i religia
Uzbecy stanowią blisko 84% ludności kraju. Pozostałe grupy etniczne reprezentują nieliczni Tadżycy, Kazachowie, Rosjanie, Kirgizi, Karakałpacy, Tatarzy, Turkmeni i… Koreańczycy (0,55% ludności kraju). Największą grupą religijną są muzułmanie (blisko 81% ludności), następnie chrześcijanie (4,5%) oraz wyznawcy szamanizmu (0,1%) i buddyzmu (0,1%). Co ciekawe, drugą pod względem liczebności grupę stanowią obywatele deklarujący ateizm (blisko 15%).
Uzbecy są serdeczni, gościnni i wyrozumiali wobec przybyszów z zewnątrz, jak też naturalnie ciekawi ich życia i zwyczajów, co zapewne jest pozostałością ich bogatego, otwartego na przybyszów dziedzictwa kulturowego.
Największą świętością dla Uzbeka jest jego rodzina. Domy są wielopokoleniowe. Jeżeli ktoś zachoruje, niepisanym obowiązkiem zarówno najbliższej, jak i dalszej rodziny jest zapewnienie tej osobie finansowego wsparcia. Podobnie, jeżeli komuś wiedzie się finansowo, to jego obowiązkiem jest wspieranie najsłabiej sytuowanego członka rodziny. Rodziny w Uzbekistanie są liczne, być może z tego powodu śluby odbywają się codziennie i są naprawdę huczne i wystawne. Standardowo już w wieku 22 lat młody człowiek powinien sobie poszukać małżonki /małżonka, jeżeli się ociąga, musi się liczyć z tym, że rodzice i najbliżsi zrobią to za niego.
Opieka nad domem oraz nad dziećmi są obowiązkiem kobiet i w przypadku rozwodu dzieci też są brane przez kobiety. Istnieje też etykieta przywitań polegająca na uścisku dłoni oraz położeniu lewej ręki na sercu, a ludzie starsi cieszą się szczególnym szacunkiem. Od kobiet oczekuje się nieśmiałości wobec mężczyzn, a gdy mężczyzna rozmawia z kobietą, zwyczajem jest pytać o zdrowie jej męża. Zgodnie z tradycją najmłodszy syn otacza opieką starzejących się rodziców, dlatego też on dziedziczy dom i to przede wszystkim jemu rodzice wybierają żonę.
Kobiety noszą tradycyjnie długie suknie oraz chusty na głowach, a mężczyźni kolorowe tutbejki oraz długie, wzorzyste płaszcze. Literatura i sztuka uzbecka ma korzenie perskie i tureckie. Poetą narodowym jest Aliszer Navoi, którego pomniki można zobaczyć w wielu częściach Uzbekistanu.
Choć Uzbekistan oficjalnie jest państwem świeckim, to kultura islamu jest bardzo silnie obecna w społeczeństwie. Co za tym idzie, w trakcie wizyt w miejscach sakralnych, jak meczety czy medresy, turyści powinni respektować miejscowe zwyczaje, tj. nosić skromny ubiór, nie obnażać ciała. Kobiety powinny też zakryć włosy chustą. Te zasady obowiązują też w trakcie podróżowania po uzbeckiej prowincji. Mężczyźni nie powinni próbować otwarcie nawiązywać relacji z uzbeckimi kobietami i, w miarę możliwości, zwracać się w rozmowie do towarzyszącego kobiecie mężczyzny. Lewa ręka tradycyjnie uważana jest za nieczystą.