Uzbekistan

Od 1 lutego 2019 roku wprowadzono ruch bezwizowy dla obywateli 45 państw, w tym Polski. Ruch bezwizowy dotyczy pobytów turystycznych na okres do 30 dni. Przy przekraczaniu granicy nie ma wymogu okazania biletu powrotnego ani określonej kwoty na każdy dzień pobytu. W związku ze wzmocnioną kontrolą ruchu osobowego wewnątrz kraju, cudzoziemcy powinni zawsze mieć przy sobie paszport wraz z potwierdzonym aktualnym zameldowaniem, tzw. propiską. Każda osoba wjeżdżająca do Uzbekistanu musi posiadać paszport ważny przynajmniej 6 miesięcy od daty wjazdu. Przy wjeździe należy upewnić się, że służba graniczna postawiła pieczątkę wjazdu.

Na granicy (lub lotnisku) należy wypełnić dwie deklaracje celne wwozowe w przypadku wwozu gotówki powyżej 2000 USD. Poniżej tej sumy deklaracja celne nie jest wymagana. Jedną z deklaracji celnik zatrzyma przy odprawie, natomiast drugą, opieczętowaną przez służby celne, należy bezwzględnie zachować i okazać przy opuszczaniu kraju. Przy wyjeździe należy wypełnić deklarację wyjazdową. Należy upewnić się, że czy służba celna przystawiła pieczątkę na deklaracji celnej wwozowej, którą otrzymujecie.

Brak deklaracji i/lub brak dowodów rejestracji na pobyt – tzw. propisek przy wyjeździe z Uzbekistanu skutkuje bardzo poważnymi konsekwencjami prawnymi (kary finansowe, administracyjne lub nawet wszczęcie postępowania sądowego).

Przed udaniem się w podróż do Uzbekistanu zaleca się szczepienia przeciwko błonicy i tężcowi (około 130 PLN), durowi brzusznemu (około 200 PLN) oraz wirusowemu zapaleniu wątroby typu A i B (około 190 PLN). Brak szczepień bezwzględnie wymaganych. Ceny szczepień podane zgodnie z cennikiem Centrum Szczepień Krakowskiego Szpitala Specjalistycznego im. Jana Pawła II.

Standardowa wysokość napiwku w restauracjach w Uzbekistanie to 8-15% kwoty rachunku. Jest on automatycznie doliczany przez obsługę lokalu praktycznie w każdym przypadku. Miłym gestem będzie też pozostawienie drobnego napiwku obsłudze hotelu oraz, większego, przewodnikowi, szczególnie, gdy jesteśmy zadowoleni z jakości jego usług. W przypadku Uzbekistanu napiwek to ważny element miesięcznego wynagrodzenia osób pracujących w usługach i turystyce.

Ceny jedzenia w Uzbekistanie, podobnie jak w innych krajach, różnią się w zależności od miejsca, w którym przebywamy oraz standardu lokalu. Będzie ono kosztować więcej w obleganych przez turystów miejscach, zdecydowanie zaś mniej na prowincji czy w lokalnych sklepikach i restauracjach odwiedzanych zlokalizowanych w mniej uczęszczanych bocznych uliczkach czy obrzeżach miast, których klientelę stanowią głównie mieszkańcy. Generalnie jednak Uzbekistan pozostaje dla nas niedrogim kierunkiem, w tym również jeśli chodzi o ceny żywności i szeroko pojmowaną gastronomię.

Przykładowe ceny:

Posiłek w niedrogiej restauracji – 13 000-17 000 UZS
Trzydaniowy posiłek w restauracji średniej klasy – 38 000 UZS
Piwo lokalne 0,5 l – 3000 UZS
Piwo importowane 0,3 l – 6000 UZS
Wino średniej klasy – 11 500 UZS
Kawa w kawiarni – 13 000-17 000 UZS
Herbata w kawiarni (dzbanek) – 5000–11 000 UZS
Coca cola 0,3 l – 5000 UZS
Woda 1,5 l – 950 UZS
Owoce 1 kg – 850–1000 UZS

• Uzbekistan jest krajem z największą ilością zabytków wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO w całej Azji Środkowej.
  
• Uzbekistan jest jednym z dwóch podwójnie zamkniętych krajów na świecie: podwójnie pozbawiony dostępu do morza jest kraj, który jest pozbawiony dostępu do morza przez inne kraje pozbawione dostępu do morza.
• Kultową postacią w Uzbekistanie jest Hodża Nasreddin – znany z anegdot i opowiastek z morałem legendarny mędrzec i filozof z tureckiej Anatolii. Choć do dziś nie potwierdzono w stu procentach jego istnienia, to niestworzone historie i perypetie z jego udziałem znane są powszechnie na całym Bliskim Wschodzie i Bałkanach. Postać tę można porównać do europejskiego bohatera Dyla Sowizdrzała.
• Biała Sala w Pałacu Emira w Bucharze to miejsce, w którym emir przyjmował gości. Sala oświetlona jest ogromnym żyrandolem, który przywieziony został z… Polski.
• Uzbecka kopalnia złota Muruntan jest jedną z największych otwartych kopalni złota na świecie.
• Drzewa morwy można zobaczyć praktycznie w każdym miejscu w Bucharze. Niektóre z nich mają nawet tysiąc lat, a sadzone są w miejscach o gęstej zabudowie, gdyż ich korzenie pobierają z gleby sól szkodliwie wpływającą na fundamenty budynków. Żółtawe owoce morwy, które wyglądają jak maliny, a smakują jak agrest, sprzedawane są latem na każdym rogu Buchary.
• Główny winowajca katastrofy ekologicznej Jeziora Aralskiego– ZSRR – wymyślił również „plan naprawczy”. Sowieci planowali wykopać specjalny kanał, którym do jeziora popłynęłaby woda z syberyjskich rzek Ob i Irtysz. Na szczęście, z braku funduszy, nie doszło do kolejnej katastrofy ekologicznej na biblijną niemal skalę, tym razem na Syberii.
• Wyznający islam Uzbek może posiadać maksymalnie cztery żony. Podobno obecne pokolenie już od tego odchodzi i pozostaje przy jednej wybrance.
• Uzbeccy kierowcy jeżdżą w dzień bez włączonych świateł. Co zabawne, za włączone za dnia światła można dostać nawet mandat.
• Oprócz „poważnych” rozmów przy herbacie i wysokoprocentowych trunkach Uzbecy wielce sobie cenią pobyt na świeżym powietrzu. Weekendy bardzo często spędzają w górach lub nad wodą, a w mieście spacerują po parkach.
• W Uzbekistanie uściski dłoni są dopuszczalne jedynie pomiędzy mężczyznami.
• W niezwykle wystawnym, uważanym za jedno z najpiękniejszych na świecie, metrze w Taszkiencie można podziwiać żyrandole, marmurowe filary i sufity, granit i grawerowany metal. Dodatkowo każda stacja metra ma swój własny projekt i niepowtarzalny motyw.
• W Uzbekistanie wpływy kulturowe Rosji zdecydowanie przewyższają wpływy krzewionej przez nią przez dziesięciolecia ideologii komunistycznej. Szczególnie powszechne jest ich odnajdywanie w kuchni, gdzie zakazany przez islam alkohol (wódka) jest często podawana… w czajnikach do herbaty.
• Uzbecy wierzą, że odwrócenie chleba do góry nogami przyniesie niechybnego pecha.
• Zgodnie z pradawną tradycją, członek rodziny, który ma wyruszyć w podróż, musi ugryźć niewielki kawałek uzbeckiego chleba. Pozostała część bochenka jest przechowywana do czasu jego powrotu do domu.

Dla typowego Europejczyka kuchnia uzbecka może wydawać się tłusta i ciężkostrawna. W większości dań dominuje mięso, makaron i chleb. Nie należy się jednak dziwić, gdyż jest to kuchnia ludów wędrujących, którym posiłek musiał zapewnić solidną dawkę energii na wiele godzin ciężkiego wysiłku.

Narodowym daniem jest plov, znany też w innych krajach pod podobnymi fonetycznie nazwami, choć z odmiennymi kompozycjami składników (chociażby turecki pilaw). W kanonicznej wersji uzbeckiej składa się on z odpowiednio spreparowanego, sypkiego ryżu, pasków marchewki, rodzynek, cieciorki oraz kawałków mięsa. Z mięs najczęściej wykorzystywane są baranina oraz wołowina, gotowane lub smażone na baranim smalcu lub oleju z bawełny.

W kwestii pieczywa podstawą uzbeckiego świata kulinarnego jest lepioszka – wypiekany w piecu płaski, okrągły placek, który jest podawany do każdego posiłku. Każdy chlebek posiada charakterystyczne wgłębienie-pieczęć będącą znakiem firmowym osoby lub piekarni, która go wypiekła. Owe wykonane z drutu pieczątki są popularną pamiątką z Uzbekistanu. Najpopularniejszą zupą jest z kolei lagman – zawiesista i pożywna, w której znajdziecie sporą ilość baraniego mięsa oraz aromatycznych ziół, znakomicie rozgrzewająca i bardzo często podawana w zimowe, chłodne wieczory. Równie pożywnym i smacznym, jednogarnkowym daniem podobnym do polskiego kociołka jest dimlama, w którym znajdziecie najróżnorodniejsze warzywa oraz mięso jagnięce lub wołowe.

Bardzo smaczne i popularne są też pierogi – manty – lub pierożki z delikatnego ciasta zwane pielmeni mające warzywne lub mięsno-warzywne nadzienie oraz, jako że kuchnia uzbecka mięsem stoi, szaszłyki w najróżniejszych odmianach i smakach. Niezwykle popularne są również serowe kulki różnej wielkości, miękkie lub twarde, z mleka krowiego lub koziego, z dodatkami lub bez. Wspólną ich cechą jest to, że są słonawe w smaku.

Uzbekistan słynie też z soczystych arbuzów, melonów i winogron, które są tak słodkie, że trudno z nich zrobić wytrawne wino. Koniecznie należy spróbować soku ze świeżych fig, soku z morwy oraz innych sezonowych owoców i warzyw. Zimą królują dżemy i suszone owoce. W kwestii napojów niepodzielnie rządzi herbata, czarna lub zielona, przygotowywana z namaszczeniem w tradycyjnych imbrykach, konsumowana w ogromnych ilościach i bez cukru. Na dobrą kawę raczej nie należy liczyć w Uzbekistanie. Pozytywnie za to zaskakują uzbeckie wina, białe i czerwone. Dostępne jest też lokalne piwo, choć już nie tak smaczne oraz wódka (pita z niewielkich miseczek pijałek, z których pije się również herbatę).

Jak większość ludów koczowniczych Uzbecy uwielbiają słodycze. Na stołach królują ciastka typu baklava, biszkopty z kremem, orzechy, różne rodzaje chałwy i coś dla twardzieli – kurut, czyli kuleczki z suszonego jogurtu.

Terytoria obecnego Uzbekistanu w czasach antycznych zamieszkiwały plemiona północnoirańskie należące do grupy ludów indoeuropejskich. Z początkiem I tysiąclecia p.n.e. nastąpił wśród nich podział na koczowników-pasterzy oraz osiadłych rolników, biegłych w sztuce nawadniania pól, czego następstwem było powstanie pierwszych państw plemienno-terytorialnych – Chorezmu, Sogdiany (ze stolicą w Samarkandzie) i Baktrii. Od VI wieku p.n.e. rządy nad tymi terenami przejęli Persowie, a następnie podbił je Aleksander Macedoński. Po jego śmierci , gdy rządy przejęli Seleucydzi (Seleukos był jednym z wodzów Aleksandra), wielkiego znaczenia nabrał handlowy Jedwabny Szlak stanowiący swoistą linię łączności pomiędzy kulturami i cywilizacjami Chin, Indii, Bliskiego Wschodu i Europy.

W VIII wieku n.e. Uzbekistan dostał się pod panowanie Arabów, których najazd doprowadził do upadku prężnie rozwijającej się od czasów Aleksandra Wielkiego kultury. Odmieniona za sprawą głębokiej islamizacji odrodziła się dopiero na przełomie IX-X wieku, gdy tereny opuścili Arabowie, a rządy objęła irańska dynastia Samanidów. Niestety, w drugim dziesięcioleciu XII wieku, nastąpił tragiczny w skutkach najazd hord Czyngis-Chana, który pozostawił kraj w zgliszczach. Po wyparciu Mongołów przez armie Tamerlana, co nastąpiło w XIV wieku, rozpoczyna się renesans Uzbekistanu – rozkwita kultura, architektura i gospodarka. Wspaniałą pamiątką z tego okresu są rozbudowane, zachwycające szczegółami i precyzją projekty architektoniczne, które można podziwiać na terenie dzisiejszego Uzbekistanu.

Z końcem XV wieku do głosu zaczęły dochodzić lokalne koczownicze plemiona uzbeckie zasiedlające tereny pomiędzy Amu-Darią i Syr-Darią, których działania doprowadziły do stopniowego rozpadu państwa zbudowanego przez Tamerlana. W XIX wieku poszczególne chanaty były stopniowo podbijane przez Rosję carską, która w tym okresie zaciekle rywalizowała z Imperium Brytyjskim o wpływy w tym rejonie świata. W 1924 roku w obrębie bolszewickiej już Rosji została utworzona Uzbecka Socjalistyczna Republika Radziecka, stając się na najbliższe dziesięciolecia jedną z republik Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W dniu 31 sierpnia 1991 roku, na niespełna trzy miesiące przed oficjalnym rozpadem okupującego kraj ZSRR, Uzbekistan ogłosił deklarację niepodległości stając się samodzielnym, niezależnym bytem państwowym ze stolicą w Taszkiencie.

Położony w Azji Środkowej Uzbekistan jest średniej wielkości krajem o powierzchni 447 400 km², leżącym między dwiema potężnymi rzekami rejonu – Amu-Darią i Syr-Darią. Blisko 80% terytorium kraju zajmują stepowe równiny, pozostały obszar to góry i wyżyny. Na wschodzie i północnym-wschodzie leżą Góry Ałtajskie i Tienszan, z najwyższym szczytem kraju Hazrat Sulton liczącym 4634 m n.p.m., pomiędzy którymi rozpościera się rozległa i urodzajna Kotlina Fergańska, której część leży w granicach Uzbekistanu. Centralną część kraju zajmuje Nizina Turańska, będąca jednym z największych na świecie obszarów piaszczystych. Jej częścią są rozległe pustynie – Kyzył-Kum na północy oraz Kara-Kum na południu. Nizinę przecinają dwie potężne rzeki regionu – Amu-Daria i Syr-Daria. W obrębie ich dorzeczy znajdują się nieliczne oazy oraz sztucznie nawadniane pastwiska i pola uprawne. Do Uzbekistanu należy południowa część zniszczonego przez rabunkową gospodarkę Jeziora Aralskiego.

Uzbekistan jest krajem podwójnie śródlądowym, co oznacza, że nie posiadając dostępu do morza, jest otoczony przez kraje, które również go nie posiadają. Graniczy z Afganistanem, Kazachstanem, Kirgistanem, Tadżykistanem i Turkmenistanem. Najdłuższa granica, o długości blisko 2203 km, łączy go z Kazachstanem, zaś najkrótsza, 137-kilometrowa, z Afganistanem. Największymi miastami kraju są Samarkanda, Namangan, Andiżan, Buchara, Fergana, Chiwa oraz licząca blisko 2,4 miliona mieszkańców stolica kraju – Taszkient.

Uzbekistan leży w strefie klimatu kontynentalnego skrajnie suchego, z ciepłymi zimami (temperatury w przedziale 3–10°C) i gorącymi, suchym latem, gdy temperatury nierzadko osiągają nawet 45°C. Mała ilość opadów, że średnią 200 mm deszczu na terenach równinnych, nie sprzyja rozwojowi rolnictwa i wymusza sztuczne nawadnianie pól uprawnych i pastwisk.
Flora kraju jest uboga, lasy wierzbowo-topolowe zajmują zaledwie 3% powierzchni kraju, skupiając się w dolinach rzek, gdzie występują też bagna porośnięte trzciną. Na przedgórzach występują stepy i trawy. Reszta kraju jest zajęta przez tereny pustynne, gdzie dominuje roślinność efemeryczna. W wielu regionach kraju roślinność w ogóle nie występuje. Faunę reprezentują gatunki należące do rejonu Śródziemnomorskiego i Środkowoazjatyckiego. Tereny pustynne zamieszkują antylopy suhak, liczne gryzonie oraz małe drapieżniki, jak korsaki i tchórze stepowe. Ptaki to głównie kulony piaskowe i gnieżdżące się nad wodą kazarki i ohary. Liczne są gady, głównie jaszczurki i węże. Na terenach górskich żyją dzikie owce, gazele dżejran i duże, będące pod ochroną drapieżniki – niedźwiedź brunatny, wilk szary oraz rzadka pantera śnieżna.

Uzbecy stanowią blisko 84% ludności kraju. Pozostałe grupy etniczne reprezentują nieliczni Tadżycy, Kazachowie, Rosjanie, Kirgizi, Karakałpacy, Tatarzy, Turkmeni i… Koreańczycy (0,55% ludności kraju). Największą grupą religijną są muzułmanie (blisko 81% ludności), następnie chrześcijanie (4,5%) oraz wyznawcy szamanizmu (0,1%) i buddyzmu (0,1%). Co ciekawe, drugą pod względem liczebności grupę stanowią obywatele deklarujący ateizm (blisko 15%).

Uzbecy są serdeczni, gościnni i wyrozumiali wobec przybyszów z zewnątrz, jak też naturalnie ciekawi ich życia i zwyczajów, co zapewne jest pozostałością ich bogatego, otwartego na przybyszów dziedzictwa kulturowego.

Największą świętością dla Uzbeka jest jego rodzina. Domy są wielopokoleniowe. Jeżeli ktoś zachoruje, niepisanym obowiązkiem zarówno najbliższej, jak i dalszej rodziny jest zapewnienie tej osobie finansowego wsparcia. Podobnie, jeżeli komuś wiedzie się finansowo, to jego obowiązkiem jest wspieranie najsłabiej sytuowanego członka rodziny. Rodziny w Uzbekistanie są liczne, być może z tego powodu śluby odbywają się codziennie i są naprawdę huczne i wystawne. Standardowo już w wieku 22 lat młody człowiek powinien sobie poszukać małżonki /małżonka, jeżeli się ociąga, musi się liczyć z tym, że rodzice i najbliżsi zrobią to za niego.

Opieka nad domem oraz nad dziećmi są obowiązkiem kobiet i w przypadku rozwodu dzieci też są brane przez kobiety. Istnieje też etykieta przywitań polegająca na uścisku dłoni oraz położeniu lewej ręki na sercu, a ludzie starsi cieszą się szczególnym szacunkiem. Od kobiet oczekuje się nieśmiałości wobec mężczyzn, a gdy mężczyzna rozmawia z kobietą, zwyczajem jest pytać o zdrowie jej męża. Zgodnie z tradycją najmłodszy syn otacza opieką starzejących się rodziców, dlatego też on dziedziczy dom i to przede wszystkim jemu rodzice wybierają żonę.

Kobiety noszą tradycyjnie długie suknie oraz chusty na głowach, a mężczyźni kolorowe tutbejki oraz długie, wzorzyste płaszcze. Literatura i sztuka uzbecka ma korzenie perskie i tureckie. Poetą narodowym jest Aliszer Navoi, którego pomniki można zobaczyć w wielu częściach Uzbekistanu.

Choć Uzbekistan oficjalnie jest państwem świeckim, to kultura islamu jest bardzo silnie obecna w społeczeństwie. Co za tym idzie, w trakcie wizyt w miejscach sakralnych, jak meczety czy medresy, turyści powinni respektować miejscowe zwyczaje, tj. nosić skromny ubiór, nie obnażać ciała. Kobiety powinny też zakryć włosy chustą. Te zasady obowiązują też w trakcie podróżowania po uzbeckiej prowincji. Mężczyźni nie powinni próbować otwarcie nawiązywać relacji z uzbeckimi kobietami i, w miarę możliwości, zwracać się w rozmowie do towarzyszącego kobiecie mężczyzny. Lewa ręka tradycyjnie uważana jest za nieczystą.