Kolumbia

Przez tysiące lat przed przybyciem Europejczyków teren obecnej Kolumbii zamieszkiwali Indianie z rozmaitych plemion, żyjący w odosobnionych grupach, które wykształciły niezależne od siebie kultury, m.in. Muisca (Chibcha), Caribe oraz Arwac. Najstarsze zabytki dziedzictwa materialnego pochodzą z V w. p.n.e., zaś do najlepiej rozwiniętych kultur prekolumbijskich należy ta stworzona przez Indian Muisca, których bogactwo przyczyniło się do narodzin legendy o El Dorado. Indianie utrzymywali się głównie z łowiectwa, rybołówstwa i uprawy roli.

Pierwszym Hiszpanem, który przybył do tego regionu, był w 1499 roku Alonso de Ojeda. Od tego czasu bogata w surowce naturalne Kolumbia stała się celem wielu wypraw rabunkowych, zaczęto tu też zakładać nowe miasta dla stałych osadników: w 1509 roku powstało San Sebastian de Urate, później zaś Cartagena i Santa Marta. W 1550 roku król Hiszpanii powołał do życia Królewską Audiencję Nowego Królestwa Granady, która w 1717 roku została ustanowiona samodzielnym wicekrólestwem i obejmowała dzisiejszą Kolumbię, Panamę, Wenezuelę i Ekwador. Kolonia kwitła, jednak kosztem wyzysku tutejszych Indian oraz nadmiernej eksploatacji ziemi. Pretekstem do wybuchu buntu przeciwko kolonizatorom stało się narzucenie przez Napoleona Hiszpanii swego brata jako króla, którego uznania odmówili mieszkańcy kolonii. W 1810 roku Kolumbia ogłosiła niepodległość, jednak zryw ten nie potrwał długo. Skuteczne okazały się dopiero działania Simona Bolivara, bohatera narodowego, który w 1819 roku pokonał Hiszpanię w bitwie pod Boyaca. Wtedy też powstał nowy naród, składający się z Kolumbii, Panamy, Wenezueli i Ekwadoru, nazwany Wielką Kolumbią, która jednak już w 1829 roku rozpadła się na trzy samodzielne kraje (Panama odłączyła się od Kolumbii w 1903 roku).

Jednak uzyskanie niepodległości nie przyczyniło się do uporządkowania sytuacji w Kolumbii. Niemal cały wiek XIX to czas wojen domowych między ścierającymi się ugrupowaniami politycznymi, przede wszystkim liberałami i konserwatystami. Konflikt ten rozpoczął się na nowo w 1948 roku, kiedy zamordowany został przywódca obozu liberalnego, co wznieciło od nowa wojnę domową (La Violencia). Walki trwały aż 10 lat, a w ich wyniku zginęło 300 tys. osób. Także i później Kolumbią targały liczne zamieszki, a przeciwko rządowi występowały lewicowe organizacje partyzanckie, wspierane przez ubogich chłopów i Kościół. Podejmowane w latach 80. próby zakończenia konfliktu spełzły na niczym – dopiero w 2016 roku prezydent Kolumbii i dowódca lewicowej partyzantki FARC podpisali porozumienie kończące definitywnie wojnę domową. W międzyczasie rozkwitł handel narkotykami i walki między kartelami. Związana z tym przestępczość osiągała takie rozmiary, że w ciągu jednego roku ginęło kilka tysięcy ludzi, a Kolumbia przodowała w rankingach najniebezpieczniejszych krajów na świecie. W ostatnich latach jednak sytuacja nieco się poprawiła, głównie dzięki gwałtownemu wzrostowi gospodarki oraz ograniczeniu ubóstwa i bezrobocia, wciąż jednak daleka jest od ideału.

Położona w północnej części Ameryki Południowej Kolumbia graniczy od północy z Panamą, od wschodu z Wenezuelą i Brazylią, a od południa z Peru i Ekwadorem. Przez zachodnią część kraju, z północy na południe przebiegają trzy andyjskie pasma górskie. Położone na wschodzie tereny to pokryte dżunglą równiny i niziny, odwadniane przez dopływy rzek Amazonki i Orinoko, zamieszkane głównie przez leśne indiańskie plemiona. Natomiast żyzne płaskowyże i doliny przy wschodniej granicy to najgęściej zaludnione części kraju.

Kolumbia posiada pięć regionów kontynentalnych i jeden morski. To regiony: amazoński (nisko położona równina w południowej części zachodniej Kolumbii), andyjski (obejmuje kolumbijskie Andy), karaibski (nadbrzeżne niziny kolumbijskiej części Morza Karaibskiego i nienależące do Andów pasma górskie – Montes de María i Sierra Nevada de Santa Marta), wybrzeża Pacyfiku (nadbrzeżne niziny nad Pacyfikiem), wyspiarski (obejmuje kolumbijskie wyspy) oraz Orinoko (nizinna, północna część zachodniej Kolumbii).

Kolumbia jest jedynym państwem południowoamerykańskim, które leży nad dwoma oceanami. Jej najwyższymi szczytami są Pico Colón i Pico Bolívar (5 775 m n.p.m.). Niektóre z jej gór i wysp są pochodzenia wulkanicznego, zaś na wielu wyższych szczytach rozciągają się wieczne śniegi i lodowce. Tutejszy klimat jest bardzo zróżnicowany, co wynika z dużych różnic wysokości: wraz z jej zmianą zmieniają się piętra klimatyczne. Wyróżnia się tu piętro gorące (powyżej 24oC, do 1000 m), umiarkowane (17oC-24oC, 1000–2000 m), chłodne (12°C-17°C, 2000–3000 m) i zimne (do 12 °C, powyżej 3000 m). Występują tu liczne gorące źródła, z których część wykorzystuje się w celach leczniczych.

Wśród roślin przeważają wiecznie zielone lasy tropikalne, których powierzchnia jednak zmniejsza się z powodu rabunkowej gospodarki człowieka. Piętro chłodne porastają lasy andyjskie, z dużą ilością paproci drzewiastych, krzewów i krzewinek, a także orchidei. Wyższe partie gór porośnięte są niewysokimi drzewami, wysokimi trawami i bambusami. Bardzo bogaty jest też świat zwierząt – spotkać tu można jaguary, pumy, tapiry, niezliczone małpy, a także nieprzebrane bogactwo ptaków: żyje ich tu ponad 1800 gatunków, z czego 70 gatunków to endemity, co czyni z Kolumbii pierwsze na świecie pod tym względem państwo.

Kolumbijczycy to ludzie gościnni, otwarci i ciepli – dlatego bez obaw można pytać ich o wszystko i prosić o pomoc. Są też z reguły religijni, choć nie wszyscy chodzą do kościoła; przeważają tu katolicy, których wyznanie w niektórych regionach połączone zostało z elementami tradycji indiańskich. Bardzo duże znaczenie ma dla nich tradycja i rodzina, znacznie mniejsze – poczucie czasu: mają swój własny tiempo colombiano – czas kolumbijski, a ciągłe spóźnianie się nie jest obrazą dla nikogo. Panuje tu bardzo duże zróżnicowanie etniczne i kulturowe; na społeczeństwo składają się potomkowie białych, Indian i ludności murzyńskiej. Kolumbijczycy są bardzo muzykalni, a ich muzyka jest zróżnicowana regionalnie: od popularnych na wybrzeżach rytmicznych form, mających korzenie w muzyce afrykańskiej, przez smyczkowe, inspirowane muzyką hiszpańską, melodie andyjskie, po utwory a capella śpiewane na nizinach. Kolumbijczycy uwielbiają wszelkiego rodzaju zabawy i święta i podobnie jak Polacy celują w organizowaniu „długich weekendów”. Bardzo hucznie, uroczyście i barwnie obchodzone są święta religijne, zwłaszcza podczas Wielkiego Tygodnia, Zielonych Świątków – czy też świeckie Feria de las Flores, święto kwiatów, w Medellin, karnawał oraz konkursy taneczne, w tym popularnej salsy czy kumbii. Kolumbia słynie też z rękodzieła: wyrobów złotniczych, garncarskich, tkactwa i plecionek – to właśnie stąd pochodzą m.in. słynne kapelusze panama.
Bardzo ciekawa jest kolumbijska literatura – któż nie zna światowej sławy pisarza, laureata Nagrody Nobla, Gabriela Garcii Marqueza, autora powieści „Sto lat samotności” czy też „Miłość w czasach zarazy”. Innymi znanymi pisarzami kolumbijskimi są m.in. Héctor Rojas Herazo, Álvaro Mutis, Fernando Vallejo, Santiago Gamboa czy Mario Mendoza. Na uwagę zasługuje też tutejsze kino, ukazujące ciemną stronę Kolumbii: narkotyki, przestępstwa i walki partyzanckie. Do szczególnie przejmujących dzieł należy „Maria, łaski pełna” (2004), o przemycie kokainy w żołądku lub „El Rey” (2004), traktujący o powstawaniu narkotykowych imperiów.