Islandia

Prawdopodobnie pierwsi ludzie, mnisi irlandzcy, pojawili się na wyspie w VIII–IX wieku, zaś niedługo później przybyli tu osadnicy norwescy, którzy około 874 roku założyli osadę Reykjavík. Niedługo później powstała organizacja państwowa oparta na rządach lokalnych wodzów oraz starszyzny rodowej, wydająca zarządzenia na nadrzędnym wiecu centralnym (Althing). Odbywał się on raz na rok w lecie na równinie Thingvellir i jako najważniejsze wydarzenie na wyspie przyciągał tłumy rolników, kupców, rzemieślników, wędrowców. W 1000 roku Althing uchwalił przyjęcie przez Islandię chrześcijaństwa. Wspaniały rozkwit Islandii i jej kultury przypadł na stosunkowo krótki okres niepodległości (X–XII wiek). To właśnie wtedy powstały najsłynniejsze sagi, opowiadające dzieje rodów islandzkich. Niestety antagonizmy rodowe stały się przyczyną wojny domowej, w wyniku której wyspą zawładnęła Norwegia, która z kolei w 1380 roku przeszła pod panowanie władców Danii. Islandia zachowała swój ustrój i samorządność, lecz pogarszający się klimat, korsarstwo na Oceanie Atlantyckim, ograniczenia handlowe, wybuchy wulkanów i epidemie chorób, m.in. czarnej śmierci, na kilka wieków znacznie ograniczyły rozwój wyspy. Przełom nastąpił dopiero pod koniec XVIII wieku – najtragiczniejszego w historii Islandii, podczas którego klęski głodu i katastrofy naturalne spowodowały gwałtowne zmniejszenie się populacji. Wprawdzie zlikwidowano Althing (nie funkcjonował przez zaledwie 50 lat, co i tak czyni zeń najdłużej działający parlament na świecie), lecz stopniowe ocieplanie się klimatu i zmniejszenie ograniczeń handlowych zapoczątkowały poprawę warunków życia Islandczyków.

Wiek XIX przyniósł początek starań o niezależność Islandii. Za ich głównego inicjatora uważa się Jóna Sigurðssona, przywódcę ruchu narodowego, w wyniku którego działań Islandia otrzymała w 1874 roku – w tysiąclecie przybycia pierwszych osadników – ograniczoną autonomię. Niepodległym państwem, choć wciąż w unii personalnej z Danią, Islandia stała się w roku 1918. Zerwanie tej unii, a zarazem przyjęcie republikańskiej formy państwa, nastąpiło jeszcze podczas trwania II wojny światowej, w 1944 roku.

Państwo Islandia położone jest na wyspie pochodzenia wulkanicznego o tej samej nazwie, obejmuje też liczne przybrzeżne wysepki na północnym Atlantyku. Wyspa Islandia jest drugą pod względem wielkości w Europie (pierwsza to Wielka Brytania) i zajmuje powierzchnię 103 125 km2. Z północnego wschodu na południowy zachód przebiega szczelina między płytami kontynentalnymi, co szczególnie dobrze jest widoczne w okolicy Thingvellir. Temu właśnie położeniu na Uskoku Północnoatlantyckim wyspa zawdzięcza niezwykle urozmaicony krajobraz, z wulkanami, kraterami, gejzerami, polami lawy oraz źródłami geotermalnymi.

Aż 11,5% powierzchni kraju zajmują lodowce, pośród których wymienić trzeba największy w Europie i trzeci na świecie Vatnajökull. Linia brzegowa jest dobrze rozwinięta, a podróż wzdłuż wybrzeża obfituje we wspaniałe pejzaże zatok, klifów i głęboko wrzynających się w ląd fiordów. 26 czynnych wulkanów (najaktywniejsze: Grímsvötn 1719 m, Hekla 1491 m, Katla 1363 m), trzęsienia ziemi i gejzery powodują, że życie na tym aktywnym sejsmicznie terenie z pewnością nie należy do spokojnych. Ludność zamieszkuje tereny nadmorskie, ponieważ interior jest niegościnny i trudny do zasiedlenia. Ta skalista, najeżona wulkanami i oblodzona wyspa stawia przed swymi lokatorami niemałe wymagania.

„Jeśli nie podoba Ci się aktualna pogoda, poczekaj pięć minut” – z tego islandzkiego powiedzonka wynika, że tutejszy klimat jest wyjątkowo zmienny – do tego stopnia, że jednego dnia można doświadczyć wszystkich czterech pór roku! Przepływającemu tu ciepłemu prądowi Golfsztromowi wyspa zawdzięcza łagodniejsze warunki klimatyczne, niż mogłoby to wynikać z jej położenia blisko koła podbiegunowego. To typowy klimat oceaniczny, z chłodnym i wilgotnym latem oraz łagodną, choć długą i wietrzną zimą. Średnie temperatury w Reykjaviku to 11°C w lipcu i -1°C w lutym. Lato jest dość krótkie, choć letnie dni – wyjątkowo długie, słońce chowa się tylko na kilka godzin.

Bogactwa naturalne wyspy to energia geotermalna czerpana m.in. z sąsiedztwa wulkanów i gejzerów (wykorzystywana np. do ogrzewania szklarni, gdzie Islandczycy uprawiają banany, melony i tropikalne kwiaty), torf, wapień, bazalt i granit. Zagrożenia naturalne to trzęsienia ziemi, aktywność wulkaniczna, a także lawiny śnieżne.

Islandzka kultura jest bardzo bogata i zróżnicowana, lecz tym jej składnikiem, który najbardziej przebił się do powszechnej świadomości, są wielkie sagi, opisujące m.in. mitologię nordycką, dzieje norweskich królów, ich bohaterskich czynów oraz historię pierwszych osadników islandzkich. Powstały one w XII, XIII i na początku XIV wieku i aż do dziś są tak potężną opoką, że Islandczycy, którzy pełną niepodległość zyskali dopiero w latach 40. XX wieku, oparli na niej całą swoją tożsamość narodową. Język islandzki, dzięki odosobnieniu wyspy i zamknięciu na wpływy zewnętrzne, ewoluował w tak nieznacznym stopniu, że współczesny Islandczyk potrafi czytać sagi w oryginale. Co więcej, ich ciągłe czytanie i interpretowanie jest dzisiaj równie popularne jak w czasach, kiedy je napisano. Najlepszym na to dowodem jest fakt, że każdego dnia w najlepszym czasie antenowym w radio czyta się sagi, a następnie dyskutuje o problemach poruszonych w przedstawionym fragmencie. Tak głęboko zakorzeniona tradycja czytelnictwa powoduje, że w tym kraju wydaje się relatywnie najwięcej książek na świecie. Sztuki piękne rozkwitły tu dopiero w XIX wieku, lecz nawet najbardziej znani islandzcy malarze i rzeźbiarze nie zyskali większej popularności.

Teoretycznie większość populacji kraju należy do państwowego kościoła ewangelicko-luterańskiego, lecz w rzeczywistości Islandia jest jednym z najbardziej ateistycznych krajów w Europie. Islandczycy, przywiązujący ogromną wagę do niezależności, samodzielności oraz równości płci, rzadko zawierają formalne związki, nie czynią różnicy pomiędzy dziećmi małżeńskimi i pozamałżeńskimi, jednogłośnie przyjęli ustawę legalizującą małżeństwa osób tej samej płci oraz umożliwili im adopcję dzieci.

Trudno się dziwić, że tak bajkowy kraj na swoją ojczyznę wybrały elfy, trolle i krasnale. Część z nich mieszka w ukryciu, w górach, jaskiniach i przy klifach – trolle na przykład muszą wystrzegać się słońca, ponieważ jego promyk zamienia ich w skały. Inni sami decydują, czy chcą być widziani: choćby „ukryci ludzie”, czyli dzieci, których Ewa nie zdążyła umyć i ukryła przed Bogiem. Jeśli spotkacie nieśmiałego, staromodnie ubranego farmera, to niemal na pewno „ukryty człowiek”, jeżeli natomiast zgubicie jakiś przedmiot, a później znajdziecie go w miejscu wielokrotnie wcześniej sprawdzanym, musicie wiedzieć, że mieliście do czynienia z búálfarem, czyli elfem mieszkalnym! Islandczycy traktują wszystkich tych niezwykłych mieszkańców wyspy z pełną powagą. Projektowane dziś mosty, drogi i ulice omijają wzgórza elfów i skały krasnali, ponieważ doświadczenia nauczyły Islandczyków, że próby budowania na siedzibach „małego ludu” nie mogą dobrze się skończyć...