Iran

Pierwszym państwem na terenie Iranu był Elam, którego stolica została założona już około 4200 r. p.n.e. Ważnym momentem w historii Iranu było przybycie Ariów, przodków dzisiejszych Irańczyków, pod koniec II tysiąclecia p.n.e. Początkowo najpotężniejszym z ich plemion byli Medowie, jednak państwo ich przejął jednak ok. r. 550 p.n.e. władca Persów z dynastii Achemenidów, Cyrus II. Okres panowania Achemenidów uważany jest za czas największej w historii politycznej potęgi Irańczyków.

Kolejne lata nie szczędziły Persji wyczerpujących wojen, w wyniku których w VII wieku państwo uległo najazdowi zjednoczonych w ramach islamu Arabów. Początkowo los podbitych Irańczyków był bardzo ciężki, dlatego dopiero po 750 roku większość z nich przeszła na islam, wyrzekając się zaratusztrianizmu, na szczęście jednak islamizacja nie została połączona z arabizacją. Kraj spustoszony został w pierwszej połowie XIII wieku, podczas najazdu Mongołów. Kolejny etap irańskiej historii to okres panowania Safawidów (1501–1736), którzy doprowadzili do masowego nawrócenia mieszkańców na szyicką wersję islamu i na ponad dwa stulecia zjednoczyli cały kraj. To właśnie w czasie, gdy królem był Abbas I Wielki (1587–1629), powstało wiele z piękniejszych zabytków Iranu. Abbas zreorganizował także armię i gospodarkę kraju. Kres panowaniu Safawidów położyli Afganowie, którzy w 1722 roku opanowali kraj, pustosząc go i grabiąc. Wyparł ich Nader Szah, po którego śmierci, po okresie anarchii i walk o władzę, w 1749 roku zwyciężył Karim Chan, a założona przez niego dynastia Zand panowała do roku 1794. Następnie Persją rządziła dynastia Kadżarów, a kraj stawał się coraz bardziej zależny od kapitału zagranicznego. Za panowania Nasera ad-Dina (1848–96) Persja została półkolonią walczących tu o wpływy Wielkiej Brytanii i Rosji.

W latach 1905–1911 Persję ogarnęła rewolucja społeczna. Szach został zmuszony do podpisania aktu ustanowienia konstytucji oraz do zwołania parlamentu. Konstytucja ograniczyła władzę monarchy, zreformowała sądownictwo na wzór europejski, zapewniła swobody obywatelskie. Od maja 1921 roku władzę sprawował Reza Chan Pahlawi, który przeprowadził reformy mające na celu do budowę nowoczesnego państwa i wzmocnienie władzy centralnej. To za jego czasów, w 1935 roku, zmieniono urzędową nazwę państwa na Iran. Reza Szah abdykował na rzecz syna, Mohammada Rezy Pahlawi, który utrzymywał dobre stosunki z większością krajów zachodnich i często był przedstawiany jako wzór nowoczesnego przywódcy – to on właśnie nadał kobietom prawa wyborcze – jednak wraz z upływem lat rządy szacha coraz częściej były krytykowane za korupcję i torturowanie działaczy opozycji, w której znaleźli się zarówno konserwatyści muzułmańscy, dla których reformy społeczne były zbyt śmiałe, jak i opozycja lewicowo-demokratyczna, dla której rządy te były zbyt despotyczne. Po kolejnych manifestacjach państwo pogrążało się w rosnącym chaosie, co w końcu doprowadziło do wybuchu irańskiej rewolucji islamskiej i obalenia szacha w roku 1979. W tym samym czasie z emigracji powrócił lider opozycji islamskiej Ruhollah Chomejni i utworzył Tymczasowy Rząd Rewolucyjny. Nowy rząd znacjonalizował majątek rodziny szacha, proklamował utworzenie Islamskiej Republiki Iranu, opartej na zasadach islamu i prawie szariatu, wyłonił nowy parlament i powołał prezydenta.

W 1980 roku Iran został zaatakowany przez Irak, co zapoczątkowało ośmioletnią wojnę. Przywódca Iraku Saddam Husajn dążył do zakończenia rewolucji islamskiej. Spodziewał się on szybkiego zwycięstwa, jednak wojna przeciągnęła się i zakończyła brakiem rozstrzygnięcia.

Po śmierci ajatollaha Chomejniego (1989) przywódcą religijno-politycznym został A. Chamenei. Od lat 90. Iran prowadzi politykę ograniczonego otwarcia na zewnątrz, obecnie jednak nastoje się radykalizują.

Iran to kraj przeważnie wyżynny i górzysty, a jego dwa największe naturalne regiony geograficzne to południowo-wschodnia część Wyżyny Armeńskiej oraz otoczona łańcuchami gór Wyżyna Irańska. Najwyższe pasmo górskie stanowią góry Elburs, z najwyższym szczytem Iranu – wulkanem Demawend mierzącym 5671 m n.p.m. Wnętrze Wyżyny Irańskiej to dwie pustynie: Wielka Pustynia Słona i Pustynia Lota. Kraj dzieli się na dwie strefy klimatyczne: podzwrotnikową i zwrotnikową. Jest bardzo suchy, a opady są niewielkie, zaś wilgotność powietrza największa jest zimą, a najniższa latem. Występuje tu podział na porę suchą – od maja do października – i deszczową (nie dotyczy to niektórych obszarów Wyżyny Irańskiej, np. Wielkiej Pustyni Słonej). Temperatury są bardzo skrajne, od ujemnych w styczniu, do bardzo wysokich – aż do 40°C latem. Skrajność ta dotyczy też przebiegu dobowego, co oznacza, że nocą może być bardzo chłodno, zaś w dzień temperatury potrafią przekraczać 50°C.

Główną rzeką kraju jest Karun, przeważają tu jednak obszary bezodpływowe, na których występują liczne, niewielkie i płytkie słone jeziora, wysychające w porze suchej i zmieniające się w solniska. Na tak suchym obszarze szata roślinna nie jest zbyt bujna: w górach miejscami rosną dęby, buki i graby, roślinność półpustynna i stepową, półpustynne i pustynne tereny porastają bylice, krzewy i krzewinki, zaś Wielka Pustynia Słona i Pustynia Lota to tereny niemal całkowicie pozbawione roślinności.

Świat zwierząt Iranu reprezentują jelenie, sarny, dziki i koziorożce, niedźwiedzie brunatne, rysie, gazele, szakale, tygrysy i gepardy. Spotkać tu można też kuraki i ptaki drapieżne, żmije lewantyjskie i kobry indyjskie.

Przede wszystkim należy pamiętać, że Iran to państwo wyznaniowe, w funkcjonuje policja religijna i sądy religijne, sprawujące całkowitą kontrolę nad wszystkimi dziedzinami życia. Odejście od islamu jest karane śmiercią, podobnie jak cudzołóstwo i kontakty homoseksualne. Prawo irańskie opiera się na prawie koranicznym (szariacie) i w wielu aspektach znacznie odbiega od międzynarodowych standardów. Bardzo istotna jest kwestia ubioru: kobiety mają obowiązek noszenia chusty we wszystkich miejscach publicznych (chustę należy mieć przygotowaną do założenia już po wylądowaniu na terenie Iranu); nie wolno nosić krótkich rękawów, dekoltów, garsonek oraz krótkich spódnic i sukienek, dozwolona jest natomiast długa spódnica do ziemi i luźna tunika, sięgająca do połowy uda, zakładana na spodnie lub legginsy. Noszenie odkrytych butów jest właściwie zabronione, jednak turystki traktowane są bardziej tolerancyjnie. W przypadku odwiedzin meczetów i innych miejsc kultu kobiety mogą zostać poproszone o założenie czadoru (istnieje możliwość jego wypożyczenia przed wejściem do meczetu). Mężczyznom także nie wolno zakładać podkoszulków z krótkimi rękawami ani krótkich spodni. Co ciekawe, hidżab – noszony obowiązkowo przez dziewczynki już od 9. roku życia – nie obowiązuje na pustyni, bo – jak żartobliwie mówią Irańczycy – na pustyni Allah nie widzi. Dlatego też w weekendy na pustynię zjeżdża się irańska młodzież, urządzane są huczne imprezy, podczas których dziewczyny zrzucają chusty i wszyscy razem bawią się pod gołym niebem.

Do najbardziej rzucających się w oczy zakazów należą: zakaz wznoszenia toastów, zakaz podawania sobie ręki między osobami różnej płci i zakaz posiadania motocykli z silnikiem większym niż 125 cm. Mieszkańcy Iranu są bardzo przyjaźni, życzliwi i chętnie zapraszają turystów do siebie. Warto z takiego zaproszenia skorzystać i zobaczyć, jak wygląda życie codzienne Irańczyków.

Irański tydzień pracy różni się od nam znanego: trwa 44 godziny, zazwyczaj od soboty do środy (8–17), bądź od 8 do 16 i dodatkowo w czwartek od 8 do 12. W czasie Ramadanu większość sklepów i sporo punktów usługowych jest zamknięta. To ruchome święto, więc przed planowaniem podróży lepiej sprawdzić, kiedy przypada danego roku.