Chiny

Narodziny cywilizacji chińskiej sięgają okresu około 4000 lat p.n.e. W okresie Shang, od XVI do XI wieku p.n.e., pojawiło się pismo, znane głównie z odnalezionych podczas wykopalisk kości wróżebnych. Panowanie dynastii Zhou od XI do III wieku p.n.e. było okresem klasycznego feudalizmu chińskiego i podziału kraju na księstwa lenne. Był to również czas rozkwitu filozofii, nauki, kultury i sztuki. To właśnie wtedy powstawały znane i tłumaczone obecnie na wiele języków dzieła, m.in. Konfucjusza.

Epokę Walczących Królestw (475–221 p.n.e.) zakończyło zwycięstwo królestwa Qin, które po raz pierwszy zjednoczyło terytoria w jeden organizm państwowy. Władca królestwa mianował się pierwszym cesarzem dynastii Qin i nadał sobie imię Shi Huangdi. Spuścizna po cesarzu to przede wszystkim niezwykłe skarby kultury: Armia Terakotowa oraz Wielki Mur Chiński. Czasy największej świetności Chin przypadały na panowanie dynastii Han, w latach 220–206 p.n.e. W I wieku n.e. znany był już papier, rozwijała się astronomia, udoskonalono kalendarz. Kolejny etap rozwoju Chin – „złoty wiek” to panowanie dynastii Tang (618–907). W tym czasie tworzyli najwięksi chińscy poeci, artyści i muzycy. W 1211 roku rozpoczął się okres podbojów i panowania Mongołów na tronie chińskim. Gdy imperium mongolskie zaczęło się rozpadać, rządy w Chinach przejęła dynastia Ming (1368–1644), która była ostatnią, rdzennie chińską rodziną rządzącą. Wojny z Mongołami, najazdy piratów, wewnętrzne konflikty polityczne w państwie doprowadziły w 1644 roku do jej upadku. Władzę przejęła wówczas mandżurska dynastia Qing, która rządziła w latach 1644–1911. W tym czasie do Chin docierali Europejczycy, prowadząc działalność polityczną, handlową i misyjną.

Brytyjsko-chińskie wojny opiumowe, walki wewnętrzne, powstanie tajpingów (zginęło w nim ponad 20 milionów ludzi) i przegrana wojna z Japonią w 1894 roku doprowadziły do upadku kraju. W latach 1946–1949 trwała wojna domowa, która podzieliła społeczność chińską na zwolenników komunistów pod wodzą Mao Zedonga i narodowców pod przywództwem Chang Kai-Sheka. Zwycięstwo odnieśli komuniści, którzy utworzyli następnie Chińską Republikę Ludową. Chiny pogrążyły się w chaosie na całą dekadę, gdy w 1966 roku ogłoszoną Rewolucję Kulturalną. Po śmierci Mao Zedonga w roku 1976 przeprowadzono wiele reform ekonomicznych oraz nawiązano szerszy kontakt ze światem zachodnim. Działania te sprawiły, że Chiny bardzo szybko znalazły się w gronie najszybciej rozwijających się państw świata, jednak wolność w Chinach jest bardzo ograniczona, a władze państwowe mają ścisłą kontrolę nad sytuacją polityczną, gospodarczą i społeczną kraju oraz nad życiem swoich obywateli.

Chiny to trzeci co do wielkości kraj świata, zajmujący powierzchnię 9,6 mln km², czyli 6,5% powierzchni lądowej świata. Swoim obszarem zajmuje sporą część Azji Środkowej i Wschodniej, aż do Oceanu Spokojnego. Dwie trzecie powierzchni Chin zajmują góry, pustynie, zbiorniki wodne oraz rzeki. Południowo-zachodnią część kraju ogranicza najwyżej położona wyżyna na ziemi – Wyżyna Tybetańska (4500 m n.p.m.) oraz jezioro Qinghai. Wyżynę otaczają pasma najwyższych gór świata, czyli Himalaje z ich najwyższym szczytem – Mount Everest (8848 m n.p.m.).

Duża rozciągłość południkowa sprawia, że w Chinach wyróżnia się trzy pasy klimatyczne. Chiny leżą w strefach: zwrotnikowej na południu, podzwrotnikowej w środkowym pasie kraju i umiarkowanej na północy. Wschodnie znajdują się w strefie monsunowej. W Tybecie występuje klimat subpolarny. Zachodnie Chiny poza Tybetem i Chiny Północne to klimat kontynentalny suchy.

Ze względu na zróżnicowanie klimatyczne, różnorodny jest także świat roślin i zwierząt. Zagrożona wyginięciem panda wielka to symbol fauny Chin. Inni znani przedstawiciele tutejszego świata zwierząt to jak, irbis i niedźwiedź tybetański. Zagrożony wyginięciem wielbłąd dwugarbny zamieszkuje stepy. Tygrys syberyjski również jest gatunkiem coraz rzadziej spotykanym. Popularnymi ptakami są żurawie mandżurskie i turkuśniki. Największym ptakiem drapieżnym południowych Chin jest bielik białobrzuchy. Liczne są różne gady, z najgroźniejszym – pytonem tygrysim. Chiny starają się chronić swoje dziedzictwo przyrodnicze, ale ochrona przyrody zazwyczaj przegrywa z rozwojem gospodarki i ogromnym zaludnieniem kraju.

Władze Chin uznają oficjalnie 56 narodowości, spośród których największą, stanowiącą 91% populacji, są etniczni Chińczycy, czyli Hanowie. Do grupy 55 mniejszości narodowych należą m.in. Zhuangowie, Mongołowie, Ujgurzy, Tajowie, Tybetańczycy oraz przedstawiciele muzułmańskiej mniejszości Hui. Oprócz tego w Chinach żyje około 730 tysięcy ludzi należących do grupy określanej jako Wei Shibie Minzu, co można przetłumaczyć jako nieokreślone narodowości. W najbarwniejszej pod względem etnicznym prowincji Yunnan, na powierzchni niewiele większej od obszaru Polski, występuje ponad dwadzieścia grup etnicznych, w tym wyznający matriarchat i stosujący unikalne pismo obrazkowe przedstawiciele ludu Naxi.

Kultura chińska należy do najstarszych kultur świata i już w czasach starożytnych osiągnęła wysoki stopień rozwoju. To właśnie tutaj powstał papier, ruchoma czcionka i druk, proch strzelniczy, kompas, sejsmograf. Do najważniejszych cech tej kultury należy kult przodków, a także ścisły związek ze światem przyrody. To właśnie Chińczykom zawdzięczamy tak popularną obecnie akupunkturę, akupresurę czy aromaterapię.

W wyniku polityki komunistycznego rządu, aż 71,2% ogółu społeczeństwa deklaruje się jako osoby bezwyznaniowe. Najwięcej ludności, bo około 20%, wyznaje chińskie religie ludowe. Główną rolę odgrywają tutaj taoizm oraz konfucjanizm – bardziej filozofia życiowa niż religia, kładący duży nacisk na poszanowanie tradycji, co skutkuje u Chińczyków tendencją do konserwatyzmu i tradycjonalizmu. Około 6% Chińczyków wyznaje buddyzm, zaś islam prawie 2%.