-
Historia
Początki zasiedlania terenów współczesnego Mozambiku sięgają I wieku p.n.e., gdy pojawili się tu Buszmeni. Przez kolejne stulecia obszar obecnego państwa znajdował się pod wpływem ludów Bantu, Arabów, Persów i Hindusów, którzy zakładali na wybrzeżu swoje faktorie. Koniec XV wieku to początek portugalskiej ekspansji na tych terenach. Choć Mozambik oficjalnie został ich kolonią, to jednak aż do końca XIX wieku Portugalczykom nie udało im się podbić jego interioru.
Dwudziesty wiek to okres burzliwej historii Mozambiku. Zintensyfikowane osadnictwo białych Portugalczyków od połowy wieku przyczyniło się do powstania ruchów niepodległościowych, wśród których wyróżniał się Front Wyzwolenia Mozambiku (FRELIMO). W 1964 roku rozpoczął on wojnę partyzancką, wspartą m.in. przez Tanzanię, Zambię i kraje socjalistyczne i w ciągu dziesięciu lat przejął kontrolę nad 1/3 powierzchni Mozambiku. Mimo wielu krwawych ofiar i masowej emigracji ludności cywilnej do ościennych krajów, walka przyniosła zamierzony skutek. W 1975 roku Mozambik uzyskał niepodległość. Przyczyniła się do tego w dużym stopniu rewolucja goździków i nowy portugalski rząd, popierający dekolonizację. Po stłumieniu powstania białych osadników, niezadowolonych z faktu uzyskania przez Mozambik niepodległości, władzę w kraju przejął socjalistyczny rząd.
Lewicowe reformy nie spodobały się części dotychczasowych członków FRELIMO, co doprowadziło do utworzenia Narodowego Ruchu Oporu Mozambiku (RENAMO) i wybuchu walk, które trwały aż do zawarcia porozumienia pokojowego w 1992 r. Podczas kilkunastoletniej wojny domowej, która wyniszczyła kraj, zginęło ponad 100 tys. ludzi, a dużo więcej wyemigrowało. W 1994 roku w Mozambiku odbyły się pierwsze demokratyczne wybory.
-
Geografia
Mozambik to państwo w południowo-wschodniej Afryce na zachodnim wybrzeżu Oceanu Indyjskiego. Przeważającą część kraju (południe i wybrzeże) stanowią wilgotne niziny. Górski i wyżynny krajobraz odnajdziemy na północy i zachodzie Mozambiku. Najwyższym wzniesieniem kraju jest góra Binga, znajdująca się na granicy z Zimbabwe.
Mozambik może poszczycić się bardzo długą linią brzegową, która liczy bagatela 2500 km! Kraj ma także bardzo dobrze rozbudowaną sieć rzeczną. Przepływająca przez Mozambik Zambezi jest jedną z najdłuższych rzek Afryki. Pozostałe główne rzeki to Ruvuma, Lurio i Limpopo. Wszystkie one charakteryzują się zróżnicowanym przepływem wód, w zależności od pory suchej lub deszczowej. Na północnym krańcu Mozambiku znajduje się jedno z Wielkich Jezior Afrykańskich, pochodzenia tektonicznego, Jezioro Malawi (Niasa).
Przeważająca część kraju położona jest w strefie klimatu podrównikowego wilgotnego. Jedynie na wyżynnych obszarach Mozambiku zaznacza się jego sucha odmiana, a na południu dominuje klimat zwrotnikowy. Od listopada do marca trwa pora deszczowa, a od kwietnia do października pora sucha.
Nizinne obszary kraju porastają lasy tropikalne, nad rzekami dominują lasy galeriowe, a na wybrzeżu namorzyny. Wyżej położone obszary zajmuje sawanna. Fauna Mozambiku jest urozmaicona gatunkowo. Wśród zamieszkujących tu zwierząt na szczególną uwagę zasługują słonie, nosorożce, lwy, hipopotamy i krokodyle.
-
Kultura i religia
Zdecydowaną większość ludności Mozambiku (ponad 95 %) stanowią rdzenni Afrykanie, będący członkami różnych plemion. Współczesne zróżnicowanie etniczne jest pokłosiem XIX wiecznych migracji, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych oraz ucieczek ludności z ogarniętego wojną, sąsiedniego Królestwa Zulusów.
Plemiona zamieszkujące tereny na północ od rzeki Zambezi zajmują się głównie rolnictwem oraz posiadają matriarchalny system społeczny. Wśród nich na szczególną uwagę zasługują plemiona Macua i Lomwe, stanowiące 35% całej populacji kraju, a także Makonde, słynące z wyrobu drewnianych rzeźb i masek. Plemiona na południe od Zambezi posiadają patriarchalny system społeczny, a ich głównym zajęciem jest hodowla bydła. Spośród nich należy wyróżnić plemię Thonga – drugie pod względem populacji w kraju – stanowiące ok. 25% ludności Mozambiku oraz większość w Maputo. Specyficzną grupę stanowią mieszkańcy doliny Zambezi, którzy na przestrzeni lat pozostawali pod wpływem Arabów i Portugalczyków, używających jej jako szlaku komunikacyjnego w głąb afrykańskiego interioru. Spośród mniejszości etnicznych zamieszkujących Mozambik warto wymienić Portugalczyków, będących przeważnie potomkami kolonistów, a także imigrantów z Półwyspu Indyjskiego i Pakistanu. Można ich spotkać głównie w większych ośrodkach miejskich.
Mozambik to jedno z najbiedniejszych państw świata. Ponad 50% ludności kraju nie potrafi czytać ani pisać. Niska świadomość społeczna i złe warunki higieny powodują, że w Mozambiku szerzy się epidemia wirusa HIV/AIDS. Szacuje się, że zarażonych może być nawet 2 mln dorosłych ludzi. Nic zatem dziwnego, że przeciętna długość życia przekracza tu ledwo 40 lat.
Charakterystycznym damskim ubiorem, który można zobaczyć w Mozambiku, jest capulana, czyli rodzaj saronga (spódnicy wykonanej z jednego kawałka materiału). Oprócz podstawowego przeznaczenia, może być również używana jako nosidełko dla niemowląt lub kompletny ubiór. Dostępna w wielu kolorach i wzorach, jest znakomitym pomysłem na prezent z Mozambiku.
W Mozambiku dominują dwie główne religie. Nieco ponad połowę populacji kraju stanowią Chrześcijanie (w tym ok. 33% to katolicy, 18% protestanci). Zamieszkują oni przeważnie duże ośrodki miejskie. Drugą pod względem ilości wyznawców religią jest Islam. Praktykuje go ok. 30% mieszkańców kraju, głównie na północy. Prócz wymienionych religii warto wspomnieć o tradycyjnych wyznaniach, głęboko zakorzenionych wśród lokalnych plemion, będących mieszankami chrześcijańskiej i islamskiej wiary z animizmem i innymi wierzeniami.
Mieszkańcy Mozambiku od zarania dziejów wierzą w duchy przodków. Według nich mają one duży wpływ na ich życie. Często korzystają też z pomocy znachorów i szamanów, zwanych tu curandeiros i feihceiros. Mają oni nadprzyrodzone zdolności, umożliwiające kontakt z duchami z zaświatów. Po wojnie domowej w Mozambiku rozpowszechniło się zjawisko tzw. posiadania ducha. Gamba, bo tak one się nazywają, uważane są za uosobienie martwych żołnierzy, zazwyczaj posiadających kobiety.