Sudan

Ślady najstarszego osadnictwa na terenie dzisiejszego Sudanu pochodzą z IV–V tysiąclecia p.n.e. W starożytności nad terenami tymi panował Egipt (Nubia), którego władza przetrwała tu do ok. 1000 roku p.n.e. i wywarła duży wpływ na rozwój kultury ludów zamieszkałych na tym terenie. To właśnie dzięki temu wpływowi dziś podziwiać możemy najsłynniejsze zabytki Sudanu – starożytne grobowce i piramidy. Ich powstanie jest dziełem niezależnego królestwa Kusz, które powstało na początku I tysiąclecia p.n.e. Jego stolica znajdowała się początkowo w Napata, później zaś — w Meroe. Kres istnieniu tego królestwa położył w IV wieku n.e. podbój dokonany przez etiopskie Aksum. Chrystianizacja tego rejonu rozpoczęła się w VI wieku, kiedy powstały chrześcijańskie państwa Makuria i Alwa, które przetrwały do XIII–XV wieku, jednak kolonizacja arabska z Egiptu spowodowała niemal całkowite wyparcie chrześcijaństwa przez islam.

Kolejne wieki to czas, gdy Sudan podzielony był na liczne zwalczające się między sobą państewka, utrzymujące się głównie z handlu niewolnikami. Stan taki utrzymał się aż do początku XIX wieku, kiedy to w latach 1820–21 Sudan opanowały wojska tureckiego namiestnika Egiptu, Muhammada Alego. Wprawdzie – chcąc zmaksymalizować zyski z podbitych terenów – Egipcjanie inwestowali w rolnictwo i uruchomili żeglugę na Nilu, lecz dochody z tych inwestycji trafiały wyłącznie do egipskiego skarbca oraz handlarzy ludźmi, zaś Sudan wyniszczały rajdy w poszukiwaniu niewolników i kości słoniowej. Podjęte przez postępowego wicekróla Egiptu Ismaila Paszę oraz brytyjskiego generalnego gubernatora Sudanu – Charlesa Gordona – próby poprawy sytuacji zakończyły się niepowodzeniem, a narastające niezadowolenie muzułmańskich mieszkańców Sudanu, którzy z handlu ludźmi uczynili swoje źródło utrzymania, doprowadziło do powstania. W 1881 w Chartumie wybuchła rewolta pod wodzą Mahdiego, mająca podłoże zarówno religijne (ponieważ Egipcjanie polegali na Europejczykach, dominacja egipska uważana była jednocześnie za dominację chrześcijan), jak i gospodarcze. W latach 1885 mahdyści utworzyli własne państwo ze stolicą w Omdurmanie i dopiero cztery lata później Brytyjczykom udało się ich pokonać. W 1899 roku Sudan został przekształcony w kondominium egipsko-brytyjskie. Utworzono wówczas podział administracyjny Sudanu na część północną (muzułmańską) i południową (ludność czarna, częściowo chrześcijańską).

W 1956 roku Sudan uzyskał niepodległość, niestety jednak od początku swego niezależnego istnienia kraj targany jest niepokojami i wojnami domowymi, spowodowanymi antagonizmami między Północą a Południem. W walkach, trwających nawet w czasie zawieszenia broni, zginęło ponad 2 mln osób. Ostatecznie w 2011 roku kraj podzielił się na Sudan i Sudan Południowy, co jednak nie zakończyło konfliktu.

Sudan położony jest w północno-wschodniej części Afryki, nad Morzem Czerwonym, i graniczy z Egiptem, Erytreą, Etiopią, Republiką Środkowoafrykańską, Sudanem Południowym, Czadem i Libią. Znaczna część kraju zajęta jest przez rozległe równiny i płaskowyże, których największym wzniesieniem jest Deriba Caldera o wysokości 3042 m n.p.m. Rzeką o największym znaczeniu dla całego regionu jest Nil, którego dwa biegi – Nil Biały i Nil Błękitny – łączą się w Chartumie.

Sudan leży w dwóch strefach klimatycznych: na północy panuje klimat zwrotnikowy skrajnie suchy, zaś na południu – równikowy monsunowo-suchy i wilgotny. Z pewnością nie zmarzniecie: wprawdzie najniższa temperatura, jaką tu odnotowano, to -1°C, lecz na ogół minimalne temperatury to 8–14°C, a maksymalne sięgają 35–42°C (49,7°C to rekord, który padł w Dongoli).

Świat roślinny jest dość zróżnicowany. Występuje tu sucholubna roślinność pustynna, sawannowa, z baobabami (pamiętacie „Kraków”, w którym mieszkali Staś i Nel?) i akacjami oraz wiecznie zielony las równikowy. Spośród żyjących tu zwierząt wymienić trzeba słonie afrykańskie, żyrafy, gepardy grzywiaste, fenki, oryksy i gazele. Mimo ogromnego obszaru Sudanu działają tu jedynie dwa parki narodowe, zajmujące raptem 3,7% powierzchni kraju – Dindar i Ar-Rudum.

Sudańskie społeczeństwo charakteryzuje ogromna różnorodność: na jego terenie żyje 19 grup etnicznych, podzielonych na aż 500 różnych plemion, z których każde ma odmienne pochodzenie, a wiele porozumiewa się swoim własnym, odrębnym językiem. Największą grupę, ponad 40% populacji, stanowią Arabowie; drugie miejsce pod względem liczebności zajmują Beja – pół-nomadowie żyjący nad Morzem Czerwonym; trzecie – Nubijczycy, chlubiący się pochodzeniem od starożytnych Kuszytów. Pozostałe, nie-arabskie grupy, to Dinka, Nuer, Szylluk, Ekwatorczycy i Nuba. Taka różnorodność doprowadziła do powstania eklektycznej, a zarazem ekscytującej kultury, a kiedy do tej mieszanki doszły wpływy egipskich i brytyjskich rządów kolonialnych okazało się, że w gruncie rzeczy nie istnieje jednorodna kultura sudańska. Te rozmaite wpływy zauważyć można w tak ważnych dziedzinach kultury, jak muzyka, ubiór i kuchnia.

Sudan szczyci się wspaniałą tradycją muzyczną, będącą efektem tak imponującego wachlarza różnych wpływów. Dzisiejsza muzyka sudańska to połączenie rdzennych melodii, ludowych rytmów oraz egipskich i zachodnich melodii i instrumentów – zwłaszcza szkockich dud i marszy wojskowych. W zależności od regionu, muzyka różni się między sobą. Podobne zróżnicowanie cechuje sudańskie tradycyjne stroje, widać w nich jednak pewne podobieństwa – większość Sudańczyków nosi tradycyjną galabiję, luźną szatę sięgającą do kostek, lub thawb – podobny do galabii, ale nieco bardziej formalny, z kołnierzem i krótszymi rękawami.

Ponad 70% Sudańczyków to muzułmanie. Po raz pierwszy islam dotarł do Sudanu w VII wieku, podczas wielkich arabskich podbojów, jednak musiało minąć aż 600 lat, by rozprzestrzenił się na cały kraj i w znacznym stopniu wyparł zakorzenione tu w nubijskich czasach chrześcijaństwo. W sudańskim islamie ważną rolę pełni sufizm, czyli nurt mistyczny będący próbą osiągnięcia jedności z boskim Absolutem, podążając trzema drogami: mądrości, miłości i bojaźni. Arabowie nazywali sufich fakirami (biedakami) albo derwiszami (żebrakami stukającymi do drzwi).